Konstitusiya Məhkəməsi ali Konstitusiya nəzarəti orqanıdır və növbəti məhkəmə instansiyası hesab edilmir. Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V hissəsi və “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanununun 34-cü və 35-ci maddələrinə müvafiq olaraq Konstitusiya Məhkəməsinə fərdi şikayətlər verilə bilər.

Konstitusiya Məhkəməsinə fərdi şikayətlər şəxsin hüquq və azadlıqları qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktları, bələdiyyə və məhkəmə aktları ilə pozulduqda verilə bilər.

Şikayət aşağıdakı tələblərə əməl olunduqdan sonra verilir:

• məhkəmə aktından şikayət vermək hüququndan tam istifadə edildikdən sonra axırıncı məhkəmə instansiyasının (Ali Məhkəmənin) qərarının qüvvəyə mindiyi andan 6 ay müddətində;

• məhkəməyə müraciət hüququ pozulduqda isə, həmin hüququn pozulduğu andan 3 ay müddətində.

Birinci halda göstərilən qaydaya müvafiq olaraq, şəxs şikayətlə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etməzdən əvvəl digər mümkün hüquq-müdafiə vasitələrindən istifadə etməlidir.

Məhkəmə aktından şikayət vermək hüququndan tam istifadə edilməsi isə onu nəzərdə tutur ki, şəxs bütün məhkəmə instansiyalarını keçməli və yalnız kassasiya instansiyası məhkəməsinin (Ali Məhkəmə) iş üzrə yekun aktını qəbul etdikdən sonra şikayətlə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edə bilər.

Müddətlərlə bağlı isə qeyd etmək lazımdır ki, Qanunda qeyd olunan sonuncu məhkəmə instansiyası Ali Məhkəməni 34 ehtiva edir və bu orqanın qərarları qəbul edildiyi andan qüvvəyə minir. «Konstitusiya Məhkəməsi haqqında» Qanun şikayət vermənin yuxarıdakı qaydasından istisnanı da nəzərdə tutur. Belə ki, həmin Qanunun 34.5-ci maddəsinə müvafiq olaraq, hüquq və azadlıqların pozulması nəticəsində ərizəçiyə ağır və bərpaedilməz zərərin vurulmasının digər məhkəmələr vasitəsilə qarşısının alınması mümkün olmadıqda, şikayət bilavasitə Konstitusiya Məhkəməsinə verilə bilər. Lakin qanunvericilikdə “ağır və bərpaedilməz zərərin vurulmasının digər məhkəmələr vasitəsilə qarşısının alınması mümkün olmadıqda” müddəasının anlayışı verilməyib və hansı halların bu müddəanın təsiri altına düşdüyü konkret müəyyənləşdirilməyib. Ona görə də, bu əsasın mövcudluğu hər bir konkret haldan asılı olaraq Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən müəyyənləşdirilir.

Eyni zamanda onu da qeyd edək ki, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu ağır və bərpaedilməz zərərin vurulmasının qarşısının alınması məqsədilə işin mahiyyəti üzrə qərar qəbul edilənədək mübahisə olunan normativ hüquqi aktın və ya bələdiyyə aktının icrasının dayandırılmasına dair qərar qəbul edə bilər və tərəflərə mübahisənin məhkəməyədək nizamlanmasını təklif edə bilər. (“Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanunun 52.4-cü maddəsi)

Şikayətdə aşağıdakılar göstərilməlidir:

• Konstitusiya Məhkəməsinin adı;

• şəxsin adı, soyadı, atasının adı, ünvanı;

• mübahisə olunan normativ–hüquqi, məhkəmə və ya bələdiyyə aktını qəbul etmiş dövlət və yerli özünüidarə orqanının adı və ünvanı;

• Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət hüququ verən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının və «Konstitusiya Məhkəməsi haqqında» Qanunun normaları;

• mübahisə olunan aktın dəqiq adı, qəbul edildiyi tarix, nömrəsi, dərc olunduğu mənbə və ona dair digər məlumatlar;

• məsələyə dair şəxsin mövqeyi və Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının və ya digər normativhüquqi aktların müvafiq normalarına istinadla onun hüquqi əsaslandırılması;

• Konstitusiya Məhkəməsinə şikayətlə əlaqədar ünvanlanmış xahiş. Şikayətdə aşağıdakılar əsaslandırılmalıdır:

• mübahisə olunan normativ-hüquqi, məhkəmə və ya bələdiyyə aktı ilə ərizəçinin hüquq və azadlıqlarının pozulması; • məhkəmə aktından şikayət vermək hüququndan tam istifadə edilməsi, məhkəməyə müraciət etmək hüququnun pozulması və ya ağır və bərpaedilməz zərərin vurulmasının digər məhkəmələr vasitəsilə qarşısının alınmasının mümkün olmaması.

Şikayətlərə aşağıdakılar əlavə edilməlidir:

• ərizəçinin qənaətinə görə işin hallarının aydınlaşdırılması üçün lazım olan izahatlar və sənədlər;

• qanuni nümayəndə istisna olmaqla nümayəndənin səlahiyyətini təsdiq edən etibarnamə və ya digər sənəd (məs: təşkilat rəhbərinin səlahiyyətlərini təsdiq edən vəsiqəsi);

• mübahisə olunan normativ hüquqi, məhkəmə və ya bələdiyyə aktının surəti;

• başqa dildə verilmiş bütün sənədlərin və ya digər materialların Azərbaycan dilində tərcüməsi;

• məhkəmə aktından şikayət vermək hüququndan tam istifadə edilməsini və ya məhkəməyə müraciət etmək hüququnun pozulmasını təsdiq edən sənədlər.

Fərdi şikayətlər Konstitusiya Məhkəməsinə poçt vasitəsilə göndərilə və ya şəxsən təqdim oluna bilər. Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət üzrə qanunla müəyyən edilmiş müddət buraxıldıqda müddətin bərpası nəzərdə tutulmur. Konstitusiya Məhkəməsinin qərarlarının icrası məcburidir.

Bu məqalə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə “Tolerantlıq” Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyinin həyata keçiridiyi “Mənim hüquqlarım – mənim dövlətim!” layihəsi çərçivəsində dərc olunur.